Dr Adem Handžić
DOKUMENAT O PRVOM SLUŽBENOM POPISU HUSREV-BEGOVA VAKUFA IZ 1604. GODINE
Sve što je kod nas napisano o vakufima predstavlja samo više ili manje značajne priloge za rasvjetljavanje višestruke uloge koju je ova us tanova imala za ukupan društveni razvitak muslimanskog stanovništva, a posebno za razvitak gradskih naselja u periodu osmanske vlasti. Takav je i ovaj prilog koji početkom XVII stoljeća daje analitičko finansijsko stanje ovog najbogatijeg i najznačajnijeg vakufa u Bosni. Ostaje, međutim, potreba i dužnost da se u jeddnoj ozbiljnoj, sveobuhvatnoj stu diji objasne svi aspekti istorijske uloge ove ustanove. A ta uloga je velika i višestruka. Treba samo imati na umu činjenicu da se Osmanska država brinula samo za vojsku i upravu, dok je riješavanje krupnih društvenih pi tanja bilo prepušteno privatnoj inicijativi, uglavnom ustanovi vakufa.
Na Husrev-begov vakuf u XVI stoljeću osvrtao sam se i ranije, uglav nom na osnovu turskih popisanih deftera.1 Prezentiranje ovog izvornog dokumenta predstavlja nadopunu onoga što je ranije publikovano.
Za sagledavanje jednog vakufa osnovni izvor je vakufnama. Zna se da je Husrev-beg osnovao svoj vakuf sa tri vakufname u periodu od 6 godi na, od decembra 1531. do novembra 1537. Međutim, za sagledavanje cjelokupnog njegova vakufa, nisu dovoljne samo vakufname, treba uzeti u ozbir još i turske popisne deftere, kao i drugu dokumentaciju koja govo ri o tome vakufu. Nastajale su promjene. Mutevelije su bile ovlaštene da u povoljnim uslovima unapređuju vakufsku imovinu, da podižu i nove objekte. Tako, arhitektonski značajna javna banja nije sadržana u tim va- kuf namama, a navedena je u ovom našem dokumentu. Vjerovatno je bila podignuta u posljednjim godinama Husrev-begova života. Također, ni sva zavještana dobra nisu obuhvaćena spomenutim vakufnamama. Nisu u nji ma navedena dobra koja je Husrev-beg zavještao u Požegi. Nakon osvo- jenja Požege 1536., što je poduzeo sa smederevskim sandžakbegom Meh- med-begom Jahjapašićem, Husrev-beg je stekao mulkovne posjede i u
1. Gazi Husrev-begovi vakufi u tešanjskoj nahiji u XVI stoljeću, Anali II-III, 1974; Husrev-begov vakuf na prelzu iz XVI u XVII stoljeće, Anali IX-X, 1983.
Fakslimil popisa Gazi Husrev-begova vakufa U okviru Opširnog popisa bosanskog sandžaka iz 1604. godine (str. 346-347).
Požegi, koje je zavještao, a iznosili su 10.636 akči, kako je zabilježeno u našem popisu. Međutim, iz ovog sumarnog iznosa ne vidimo o kakvim se prihodima i objektima radi. Morala je zato postojati i četvrta vakufnama, što Husrev-beg, u periodu od pet godina prije smrti (1541), nije uspio da reguliše. Međutim, da je on zavještane posjede i prihode smatrao jednim vakufom vidi se po tome što je sve zavjetšao svojim zadužbinama u Sara jevu. O tome svjedoči i činjenica što je postavio samo jednog muteveliju.
Husrevgegova zavještana dobra nalazila su se na šest strana: Serez u
Paša sandžaku (Grčka), gdje mu je otac Ferhad-beg bio sandžakbeg, za tim dobra u Sarajevu, Tešnju, Jajcu, Ostrovici (Dalmacija) i u Požegi. Samo u Serezu i Sarajevu sastojala su se od mulkovnih posjeda, dok su na drugim stranama zavještane zemlje predstavljale uglavnom mirijske zemlje, koje je on uz naknadu i uz pismenu carsku posjedovnu povelju (temliknamu) dobio u potpuno vlasništvo. Sve te posjede u tadašnjim gra ničnim podmčjima (Tešanj, Jajce, Požega, Ostrovica) Husrev-beg je za pravo i osvojio.
U Sarajevu Husrev-begova zavještana nepokretna dobra sastojala su se, kako se ovdje vidi, od raznih mulkovnih privrednih koristonosnih ob
jekata i građevinskih zemljišta. Posebnu stavku činio je gotov novac, koji je donosio i najveći prihod.
Posjede u tešanjskoj nahiji (prvobitno pripadalo maglajskoj nahiji)
Husrev-beg je mogao osvojiti, ili u najmanju ruku proširiti, odmah poslije
15. septembra 1521. godine kada je prvi puta stigao kao sandžakbeg u
Bosnu. Taj veliki posjed koji je brojio 21 naseljeno mjesto (sela i zaseoci) što je predstavljalo cijelu polovinu tešanjske nahije, imao je prvobitno čiflučki karakter, kakav su status prvobitno imali i drugi njegovi zav- ještani posjedi. Obuhvata danas poznata sela sjeverno i sjeverozapadno od Tešnja. Pod nazivom ,,čifluk“ ti posjedi se nominalno navode i kasnije,
premda su postali mulkovni i konačno vakufski. U Tešnju je Husrev- begov posjed nazivan „Čitluk Kuzmadanje“, odnosno u našem dokumen- tui ,,Kuzmadina“. Taj naziv sadrži u sebi staru administrativnu, odnosno crkvenu podjelu (župa Kuzmadanje), po Sv. Kuzmi i Damjanu.2
Jajačko područje došlo je pod osmansku vlast, kako je poznato, padom jajačke banovine 1528. godine. Husrev-begovi posjedi nalazili su se u po dručju zvanom „Dno Luka“, i prvobitno nosili su naziv „Čifluk Dno
Luka“ koji je naziv zadržan i stalno kasnije, a obuhvatao je 17 naseljenih mjesta. Danas je poznata Dnolučka planina, jugoistočno od Jajca, dok se navedena sela nalaze istočno i sjeveroistočno od Jajca.
U Dalmaciji Husrev-begovi vakufski posjedi nalazili su se u Kotari
ma, između tvrđava Kličevca i O strovic, područje zvano ,,Koždol“, koje je prvobitno također imalo status čifluka, pa se i kasnije tako vodilo. Pos jed se sastojao od dijelova ranijih čifluka, a obuhvatao je obradive zemlje, čajire, bašče, vinograde i mlinove.
Kako se vidi, najveće prihode vakuf je ostvarivao u Sarajevu. Zatim su
dolazili prihodi u Tešnju, pa u Ostrovici i u Jajcu. Najmanji su bili u Paša sandžaku, tj. glavnom sandžaku Rumeliskog ejaleta (sa sjedištem u Jedre-
2. A. Handžić, Einige kutlurgeschichtliche Besonderhciten der Nahiye Tešanj im XVI Jh., POF 30, Sarajevo 1980.
ni) i u Požeškom sandžaku.
Od ukupnih prihoda u Sarajevu veću polovinu činili su prihodi od kre ditiranja privrednika uz godišnji prirast, obično do 10%. Taj prihod izno
sio je 94.479 akči. Kako se vidi, iz navedenog popisa vakufa u Bosni iz 1604. godine, osnovica svih vakufa bilo je zavještanje gotovog novca i
davanje privrednicima na korištenje uz ekonomski valjane žirante.
Činjenica da su vakufi u cijelom osmanskom periodu predstavljali jedine kreditne ustanove poznata je i iz drugih izvora, naročito sidžila, i na osno
vu njih publikovanih radova.3 Vakufski novac davan je na korištenje i kršćanima, pod istim uslovima. Time su postizana dva cilja: pomagan je
razvitak gradske privrede, a od godišnjih prihoda vakuf je podmirivao do
bar dio svojih tekućih potreba, zavisno od obima glavnice.
Treba primijetiti i činjenicu da su sve zavještane zemlje i prihodi u po pisnim defterima zavedene kao „vakuf Husrev-begova imareta“, kako se uostalom vidi i u našem prezentiranom dokumentu. Navodi se na prvom mjestu imaret, a zatim džamija i ostale ustanove. To je ekonomski logično stoga što su Husrev-begov imaret, kao i musafirhana, predstavljali trajne i skupe potrošačke objekte. U imaretu su hranu dobijali svi đaci medrese, kao i nastavnici, a djelomično i sva murtezika (službenici) toga vakufa. Zbog toga su izdaci za imaret iznosili polovinu cjelokupnih godišnjih ra shoda. Konkretno, kako se ovdje vidi, iznosili su godišnje 138.658 akči, naprama 140.220, koliko se odnosilo na sve ostale rashode. Ti ostali ra shodi obuhvatali su plate: imama, hatiba, mutevelije, nastavnika medrese, dvojice nazira, od kojih jedan sandžakbeg lično, a drugi sarajevski kadija (mulla), zatim plate svih drugih službenika u imaretu, džamiji, medresi, hanikahu, mektebu i Husrev-begovom turbetu.
Tako su ukupni izdaci ovog vakufa 1604. godine iznosili 278.878, dok su ukupni prihodi iznosili 347.455, što znači d a je ostajala izvjesna pozi tivna razlika od 68.577 akči.
Dok su prihodi u ovom popisu dati analitički, po stavkama, rashodi su iskazani sumarno. Navedeni su samo objekti, a nije analitički navođen broj zaposlenog osoblja i visina njihovih plata. Detaljne podatke o svima Husrev-begovim ustanovama, osoblju i platama, istina iz kasnijeg vreme na, dao je H. Kreševljaković.4
Na kraju, treba spomenuti da je osamdesetih godina XVI stoljeća vođena stroga finansijska provjera i kontrola ovog vakufa. Stanje je bilo nesređeno pa su optužene neke ranije mutevelije za razna dugovanja. Is traga je trajala nekoliko godina. To su bili razlozi da su popisivači 1604. godine zatekli raščišćeno stanje, ovako kako je evidentirano ovim doku mentom.
3. A. Sućeska, Vakufski krediti u Sarajevu - u svijetlu sidžila sarajevskog kadije iz 1565/6. Godišnjak Pravnog fakulteta u Sarajevu, Sarajevo 1954; O. A. Sokolović, O kreditima za turske uprave (1463-1878), Sarajevo 1944.
4. 17 radova H. Kreševljakovića u Spomenici Gazi Husrev-begove četiristo- godišnjice, Sarajevo 1932.
Evo teksta tog dokumenta:
ﻷ ﺬ ﻠ ﺒ ﻠ ﺳ ^ ﻞ ﻠ ﻣ ر r ت ر ١ﻢ ﻤUﻓ SJ
ﻯi r ~Jﳽﻮﻟ ﺚﻛﻭﴪﻏ ﺝﺪﺣﺍ
ﺎ ﻧ ز ﻻ
٠٠ ٠؛ م ى ﺎ ﻣ ١ة ٤“٧٩ة
L هر ٩٤ ٤١ﻢﻟ٩
١١ ٠٩١
ص ﺰ ﻧ ر د ^
٩ﺹﻯ ٤ﻝ ﻡﻭ ١
ﻦ ﻧ ز ر ﺎ ﺑ ا
\ ٠ﺀ V U V
٢ ﻮ ﺧ ۵ \ ﺮ ﺑ ر ﺪ ﺻ د
ﺄ ﺒ ﺒ ﻠ ﺋ ؛ ن ؛ ﺮ ﻳ ﻰ ﻧ ر د ٤ﺰ ﻜ ﻛ د
١٩٥٠ > ا ه ر ﺎ ﻫ ١
١س
S ٩ ٠ ﻊ ﻳ \ ١٦٢، 4 ،ش ٠
ة ٠ﺔ ﺧ ؤ « ٠١
ئ ﺎﻫ \> ق ﺮ ﺳ ر د٩ئا٠ﻊﻟﻮﻟ أ د ﻰ ﻳ ا ٠ﺰ ﺗ ١ﺮﺑذ ه ﺪ ﺳ -؛f\v٠ ﺎﻬ ﺗﺀ ٠
٩ت ﺮ ﻗ ه ر ا ٩ﺬﺻ ى ٠ر ب ا د ا ﺀ ٠ﺮ ﺳ ﻻ ز ر د .
٤٤٠
٩۶ا ﺮ ﻗ؛ه ر •ﺎ ﺑ ا؛١•٩ ب•٠ا ك-ا"ة ر'؛٠ؤ٠ا٠'م ٠: ش ٠ىﻹ;ﻮﻤﺋ:ا؛
v t .
٦ v ٠
شﺮﻟا ﺦ ﻔﺑ ىو٠١ه ٠ﺄﻣﺎﻫ ﻰ ﻧرد ﺦﻣو ر ﺮ ﺷ ١ﻶ ﻃ ر ﺮ ﻫ د ﺪ ﺗ د ﯫ ﺗ ﺎ ﺑ اﻺ ﺒ ﻣ ز V J ه ر ا <٠رى هرﺎﺷا اﺪﻐﻛ
١١
ر ﺮﻣﺬﻟا < / / ﺮ ﺑ ٠رﺪﻣ ب ; ر د ٩تﺎﺧ ﺐ ﺣ ﺮ ﻣ ن و ر ذ ا ر د ٩ ر ﺎ ﺧ ن ا ٠ز
نورزارد ئوررد ٩ ﺉ ﺫ ﺀ٠ﺭ ﺎ ﺑ ١
>s r i ١٠o i ; : أ ٤٥
روإﺰﻫ١مﺎﻤﺑ ئإوارد ئذﺎﻓدﻮﻤﺳرد ﺔ ﻣ د ئL y y . ■Ju ب ر ر د ٩تﺎﻃ٠
،رﺮﻨﺻارد نور^رد ٢ ا ب V. ر اﺰ ﻟ ا ٠١١ ب؛ﺰﺻدراى ا ( ا ﺀ ب ب ا 4 أ ا ذ .- ; •
١ىا
ﺀ ﳼ ﺫ ﻩ ﺭ ﺎ ﺑ ﺍ , ٣ ب؛
\؟xv٨ ى ٠ر ا د ا
ا ٤ ا ٠
ئ ﯪ ١بىﺮﻤﺻ رد ف ﺎ ﺑ ر و سدﺎﻃرﺎﻤﻣ ﺄﺗ٠ﺎ ﻣ > ىﺪﺳ ﺀ ا ٠٩ذ ر ز ﺀ٩بر"رد و-ﺮﺑ
١ا ب ؛ ٩ئﺎﻃرﺎﻛ ١ r V ٩ﺊ ﺴ ﺋ
( / ى هر ﺎ ﺑ ا
ا ٠ن ا ٩ئﺎﻃرﺎﻛ
٦ ى ا
؛مﺎﻜﻤﻤﻟ)ﺎﺻقو ﻢ ﻟ ا ﺲ ﻗ ٠ا ﺎ ﻫ ؛
U W
ر و ا٠:٠ر> ﻞﻛﺪﻣ١ت٦ﻲﺗ C-Wن ذ ررﺰﻟﺎﻛر
ا \؟ت١أﺀلر\} <->]/>ب ٠١كد
ب ٣ ا ز ■ ﺬ ﺳ ا ا - ﻷ • , a -
٩ﺬ ﺻ ف.هر Vb ل ا ﺥ ﺥ ' ﴎ ﺯ ٩ ﺭ ﺍ ۵ ﺍ
\ ة \ ٦
ى
\ N M . i ت ٧ د ك
ﺖ ﻣﺮﻟراﻮﻟرد ٩ ٠مر ć٧ >ا'
' د ﻝ ﻪﻣر ى و ر ﺶ ﻃ ٩ذدﺎﻣ رو٠
-ﺰﺻﺎﻫ ٩ذﺮﺒﺗا ﻢﻤﻬﺑﺰﺌﻤﻠﻔﻛ;ب ٠ﻷﺪﻤﻣ ﻞﺻ١ؤ إﺀ ص ٩تراا حز
ﻯﺭﻭ٠ﻝﻯﻡ ﺭ ﺭ ﺍ ﺭ ﺀ ٠ ى رﻮ ﻠﻟ' م ر ز ا ﻲ ﻧ ٠
٣ ١ ٦ ٩ { \ل \ 0
ﻪﻤﻣردود d J :< o } 's ﻝ ; } ﺔﻠﻤﺑ < ة ١ت ﻰﻠﻤﻣﺪﺛ٠ل ﻮ ﻟ ﺎ ﺗ ذ ﺪ ﻣ ا ب ر د ﺮ ﻣ ٩ئﺮﻟ ؛ ر
ﺪ ﻳ ر ا ' ؟ ى ر ﻮ ﻟ ﺬ ﻣ ذ ١بﺀﻲﺼﺋ ٣ ٢ ٩ ١ . ٠١٣
٠ىر دﻮﻣ ﻪﺋرﺮﻛﻵذ ش ٩شار ﻪﻧرﺪﻟ ﻪﻔﻤﻣ ب٠ر د ر ٩ذرﻮﻛﻷﺰﻧﺀ ﺔﻧدار كودﺀﻪﺤﻧ نرﻮﻃ م ر زاﺮﺷ٠س ﺀ ﻰ ﻀ ﻤ ﺒ ﻟ ذ ا ر ذ ٠-ﺾﺋ
r ٢ ٠ v ؟ ٠ ٤ ٣
C ي\ب٩ﻚﻓروا / ﺬ ﺻ ٩فردو:٩ﻻوز 4ار ٩ ف ر د ﻮ ﻣ ٩ ر ﺬ ﺷ V ؛/ ٩ ﺞ ﺑ ٠ﻮ ﻔ ﻣ د ﺀ ر ﺎ ﻛ
نرﺮﻃ مر ر\ﻢﻳﺮﺒﻠﻫ١ﺮﺑ ىر ﻮ ﻠﻳ م ر إ ا ﺪﺿ ﻮ ﺳ ﺎﺣ
\ \ ٢ A
^ ووﻮﻣ ﻪ ﻟو ر ﺀ ﻵ ز ئد ٩ب ﻢ ﻧ و ا ﻪﻠﻤﻣ ٩كر٠دﺪﻣ ﺀنود ؛ ذ ر ? ﺶ ﺳ ا> دﺀﺎﻫىة
ى ر و د د ﻡ ﺭ ﺯ ١ﻝ ؛;ﲅ ﺻ ١ﻯ ﺀﻙﺭﲊﻧ ﻡ ﺭ ز ١ﲑﻋﻮﳑ ا ﺀ ٠
١ ٠ ٠ ٦ ﺱ ﺍ
٩ﺖ ﺻ ﺎ ﻣ ﺩ ١ﺍ ﺰ ﺋ ﺀ ﺚ ﳑ ﻭ ﻮ ﻫ ﺫ ﺍ'ﻷ ﻯ ﻪ ﻨ ﺘ ﻣ ﺪ ﺑ ﺍ٠ ٩ ﺖ ﺻ ﺎ ﻣ ﻭ ١ v ; ﺉ ﺭﺮﻠﻧ م ر ز ا ﺮﺒﻋﻮﺻ ﺎﻫ ﺀ ﺾ ﻣ ﺫ ' ﺩ
٢ ٩ ٩ ٣ ٤ ٠ ٣ ٤
ﺕ ﺍ ﺩ ﺍ ؛ ﺫ ﺭ ﺕ ٧ ﺭ٠ﺩ ؛OU
ﺀ ﺫ ﺫ ﺎ ﻣ ﺩ ﺍ ؛ ﺡ ﺰ ﺋ ﺀ ﻩ ٠ﺐﺨﺘﻳ'ﺉﺭﻯﺀ
ﻪ ﺿ ﺭ ﺭ ﺫ ﺎ ﺿ - ﲇ ﻣ ﺎ ﻫ
ﺉ ﺭ ﺭ ﺫ (ﻙ ﺭ ﺯ ﺎ ﺿ - ﻞ ﺻ ﺍ٠
٩ v< ١ \ ﺍ ﺍ \ ﻩ
(4A
ص ا ، ص ﻻ ﺮ ﺑ ﺬ ﻧ ﺀ ' ، ي ﺪ ﻟ ه ﺪ ﻟ ل4 ل ﻢ ﻟد ٠مﺎﺛ ٩ي ﻻ ﺀبر
ﻻ ﺭ ﻮ ﻠﻟ ﰈ ﺭ ﻑ١ﺐﻌﻴﳑ ﺎﻣ ىارﺬﻤﺳر ذ ا {ر٠ؤ٠م ﺎﻫ
l A l . ٣ ٤ ٤ ٨
ه ر \ ﻝ دﺮﺘﻨﻣدﺎﻣو ۶٦ﺎﻧدﺎﻣر لﺎﻤﻟا r , رﻮﻟﺰﻟا / / ٠f
i / ذ م فﺎﺗو١ر د لﺰ ﻨﻣ ﺎﺗو ئ ر ﻮ ﻠﻧﻢﺳرز ١ﺾﻴﺻﺎﻫ
٣ ٠ . ٢ ٢ ٢ ٢
ى ﺪ ﻟ ر ٠٠ن و ﺪ ﺑ ز £ ١ت،ﻚﻫا ﻸﺤﻣ ﻪﻧررو ٩ﺬﻟود ﺀ٩ز ز و ز ر و ١٤هزىة
ﻼ ﺸ ﻤ ﺑ ر ذ ا ة ﺀ - ﻞ ﺳ ﺎ ﻫ ٩٨٠
١٠١٨٦
٠ ٧ ٤ ٠ ٢ ﺀ ن ا
ت ﻮ ﻟ و اﻮﻟ ر د ﻪ ﻛ ا ل٩ىﺀا'
'د ر ؛رد ﻰﻟدﺮﻣ ه ة د ﺬ ﻫ و ٩ئﻮﻟزدا
)ب'ﻢﻟ ا ٢تﺎﺟﻮﻳ) ﺀمﻰﻟد(>فﺪﻟردر ﺔﻠﺨﺗ ب - ا ﺀ ا ؛ﺔ ﻠ ﻳ د ٩ر ر
ىرﻮﻃ م ر ز ﺎﺑا/ﻖ ﺻ اﺀ ى ر ر ﻻ 'م ر ز ار ذ ﻶ ﺘﻃ
٥٦٧ \ ٧ ٦ ٩
رو٠ر ١ﺞ ﻠﻳ ﺀ ﻮ ﺑ ﺮ ﺑ ﺬ ﺳ ٩ﺮ ﺑ ﻰﻟددﺀﻪﻠﺤﻧ رودﺰﻟ'٩٤ب 5دا٠د ؛ ر ز ب ددﺮ ﻳ ﺀ ﻪ ﻠﺘﺛ ﺊ ﻀ ﲟ ﺭ ﺯ ﺍ ﺮ ﻳ ﺫ “ﺀﺭ١ﻩﺍﺀ ﴣ ﻣ ﺭ ﺫ 'ﺮ ﻳ ﺫ 'ﻞ ﻫ ﺎ ﻫ
١ ٠٤ ٠٦ \ ؟ ٦ ٨
d J r ﺫ ﺍ ﺭﺀ،ﺮﻤﳌﺀ ﻯ ﺭ ﻮ ﻟ ﻭ 'ﰈ ﺭ ﺯ ﺍ ﱂﺀ-ﻞﺻ(ﻩ
١٦٧٨ ١٥٦ ٠
( ﺃ>٠١ﺕ < ¥ > ﻦ ﺤ ﻠ ﺌ ﻴ ﺗ ﺩ ﺩ ﺩﺓﰻ ﺀﻱ٦ ﺭ ﺀ ١ﺯ ﺭ / ﺀ ? ﺖ ﻧ ﺀ { f j t / . ﻝ٩ ﰻ
ىرﻮﻟى'مر زاﺮﺒﻬﺳﺎﻫ ه ر ﻮ ﻠ ﺑ ﻢ ﺑ 'رزاﺮﻴﻋ غ ﺮ ﻣ ﺎ ﻫ
١ v٠v ا 0٧ 4
. . - . , ر ,.-. , , ﻢﻤﺤﻟ,ا“كﺐ ﺠ ﻟ ٩ﺬ ﻤ ﺿ ؛ ﺶ ﻐ ﺧ ﺰ ﻟذ ﻮ ﻛ ﻷ ى ؛ ا ' ﻰ ﺸ ﻤ ﺑ ر ذ ١رذ'ﺀ۶ﻢﺗاﺀ ه ر ﻮ ﻟ ﻮ ﻣ ذ ﻼ ﺑ ﺰ ﺻ ا ر
١٢٨٧
٠ و د ﻷ ذ ﺰ ﺻ و ز ﺀ ﻵ ذ م ﻢ ﺗ ي ﺀ ه ﺀ ﻢ ﻟ ﺪ ﻣ ' ۶ ف ﺀ د ﺀ ؛ ر آ
ﻰ ﺷ ٢ك٠ر ر اﺮ ﻤ ﺳ آ۶ص'ى ﺎ ﻳ ر ﻮ ﻠ ﻨ ﻣ ﺮ ﻓ ا ' ﺾ ﻴ ﺳ ﺎ ﻫ
\ ٠١ة ٢١٦٢
- ﺆﺻ\ﺀ ﺐ ﺒ ﻗ و د ﺀ ﻵ ﺮ ﺳ و و ر ٨ﻹ ﺎﻛ ٣ ن و ﺪ ﺣ . ﺮ ﺳ ﻰ ﻤ ﺗ ^ ﻸ ﻤ ﺗ
٧ررﻻم رز'بﺀل هرﯯﺤﻤﺛﻵذآﺮﻴﺧأر٠هﺎﻫ
K ٩ 1 ا ة ١٨
ﻮﻟﺰﻟ١ئ وذ ؛ ز ﺊﻋ ة د ١٠دﺮﻳ ﺀل١ك -ﻮﻣ'ى f ؛؛أﺀ :ل ﺀ ﺚ ﻫ ﺪ ﺑ;
ﻯ ﺭ ﻮ ﻠﺑ ﻢﻧر ز ١ﺮﺸﻐﺑ٠ﺎﻣ ﻼ ﺸ ﻤ ﺒ ﺳ ٠د ز اﺮ ﺑ، .
١ ١ ,٨ ١ ١ ٦ ٨
٠ﻮﺑو د و ﺪ ﺴ ﻟ ا و ﺐ ﺋﺎﻧ ل ا و لﺎﻤﻟا ﻞ ﻟ ا ٠د ر ﺀ ¥ ي ا ؛أ ز
٢ ٠ ٢ ٢ ٨ ,: .ل ا
{ £ } y‘ د ا *d( 2 f J j "Iﻦ ﺒ ﺑ č i
و ي ) ﺬ ﺗ 'ﻪﻋرز ن١ﺊﻟ از ﺰ ﻧﺪﻧا ةرﺎﺧ نزر ﻪ ﻨﺘ ﻧ ١-ﻰ ﻳو ( د لود رﻮﺣ
ى و أ'٦ب وروا ’ﻪ ﺤ ﻠﻧر ه ﺄ ﻃ ر > ر ﻢﻟﺮﺑ١ذ > ا ﺀ٩ئ ا ٣ م و ﺆ ﻃ ر ر ى > ﺎ ﻔ ﻐ ﻟ، ﻚ ﺨ ﻣ > ش د ؛ ﺪ ﺋ ر ﺪ ﺸ ﺑ ز ﻮ ﻳ ف ر ذ ﻮ ﺒ ﻣ ١ﻞ ﺑ ﺎ ﻫ ( ذ ٥; V
م ر ٠ر ر ﺰ ﻤ ﺗ ١ق ﻮ ﺒ ﻨ ﻓ ﺪ ﻧ ا ة ر ﺎ ﺧ ﻮ ﺑ ا ر ; د ﺮ ﺒ ﻣ / د ذ ﻮ ﻟ ا ٠ﺪ ﻓ > ^ د ز ر د ﺮ ﻳ
ع١ثورزﺎﻨﻟو س١ﻮ ﺒﻧﺎﻫ ط رز نﺰﻣl i e / 6 : ﺀدﻮﺑدﻷ١س'ﺪﻠﻛد٨شﺮﺋد ﺄ ﻛ ٨ى ﺀكﺮﻣدازدﺪﻳ ٩ررزﺀ ف ﺪ ﺑ ٠رﻮﻳﺪﻤﻨﺳﻻ-د ن ﺎ ﺜ ﻟ رﺰﻣ ٧ﻞ ﻜ ﻓ ه و ي : د ر ز ب ﺰ ﻣ ا ' ﺎ ﺑ ﺮ ﻗ ز و ض اﺮﻣدﺮﺗ ى د و ر
حا اإروﺮﻬﻧر هدرذزﺮﻠﺻ ﻵ ﻵ ذ ﺀرد ﻪﻧﺎﻤﺧ ي دا> او ﻪ ﺑار دﺮﺻ ﻰﻧز
ي ا ر و د ر ' ٠'غ ':■■؛؛ -' ﺐ ﻟر -ئ د ب ر ذﻢ ﻟ ا ب ; ل ا ﻚﻳور ر
م ' ... . > : ﯫ ﺳ . ؟ : ; ٠٠ ، ﻲ / ٠ﺴﺮ ﻟو ﺴ ى رﻣﺎﺳ
ي ﺰ ﻨ ﻟ ب ا ر . ر ز ﻵ ا ل ﺰ ﻫ ﻻ ز ا ﻖ ﻧ د ئ ؛ ب ز ر و ﺔ ﺋ ر٠ﺎ ﺳ و
A t , o ٢ ٨ ٦ V ت ﻎﺻ١دﺀ
ر ، خ ا . . - ﺀ د
V -H '؛؛؟; ﺀ ٩ر ٠زﻮﻟ داﺮﻟرد ' \ ٢LV\ \ اداﺪﻟ
: ■ A ^ i v i ” - r y ' f ; » u .
٧١ذ١رﺀ ١ر ار صارو 7 ١لةذﺀو ﺰ ﻟﺰ ﻟر س ﻮ ﻧ ١ﺮﻛد ; اﻮﻟرﺪﻣ ذر ﺎﻈﻧ ﺀت۶ﺢﻣ:
رزﺰﻟا ص ر ذ ذ د ق د .ﺎﻨﻧﺎﺧد ب ر د و ٣ ا ؤ c , j \ i < \> نﺎﺻرﺎﺳر
V i .«، . ﺁ ٠ﺃ ﺎ ﺳ ﺫ
.رﻮﻧز ثاررد٠لﺰﺳ ت و ز ﻻ ؟> و ﻦ ﻧر در ز ﺀ او ﻼﺌﻟﺀمدو٠ﺰ ﻛ ذ ر ﺎ ﻴ ﻤ ﺗ ١ﺞﺗ٠
V؟ A ٦o٨ ﺀ ٠ﻲﺼﻤﻤﻟز
٣ ' | ى ' ' ٨ - -ف ﺪ ﺑ
(Prevod)
VAKUF RAHMETLI HUSREV-BEGA, ZA IMARET, DŽAMIJU, MEDRESU, HANIKAH, MEKTEB I TURBE, U SAMOM
SARAJEVU:5
Novčani iznos 944.794 - godišnje (murabeha - prirast) 94.479; Karvansaraj, u blizini džamije rahmetlije - zakupnina godišnje 47.000,
prema starom defteru 30.000;
Dućani, masivno građeni, oko navedenog karavansaraja, 55 dućana - godišnja zakupnina 11.566;
Javna banja, u blizini mesdžida Haseki - godišnja zakupnina 7.117; Kuća za sa'atdžiju6u blizini karavansaraja, kuća 1 - godišnja zakupnina
100;
9 dućana, u blizini karavansaraja, poznati pod imenom dućani Minne- tovića - godišnja zakupnina 1.356;
3 dućana, u blzini karavansaraja, poznati kao dućani Hadži-Hamzini - godišnja zakupnina 624;
Razni zemini, izuzimajući zemin pod banjom, u blizini mesdžida Ha seki - godišnja zakupnina 240;
Bozadžinica, na Tabačkom trgu - godišnja zakupnina 440;
Zemini - podvojene zemljišne parcele, u blizini rijeke Mošćanice, dru gim imenom naizvana potok Turija7 - godišnja zakupnina 670;
Razne parcele, u blizini rijeke Miljacke, parcela 6 - godišnja zakupni na 720;
Zemini - razne parcele, u mahali ćehaje Iskendera - godišnja zkaupni- na 160;
Zemin, u blizini Sufi Muslihuddinove džamije - godišnja zakupnina 5;
5. Ovaj dokumenat sadržan je u Opširnom popisu bosanskog sandžaka iz 1604. go dine, original u Ankari, Tapu ve Kadastro No 479, folia 347, tj. u popisu vakufa u tome sandžaku, nastalih do te godine, koji su kontinuirano popisani pri kraju tog deftera na 26 stranica. Popis Husrev-begova vakufa zauzima 2 stranice. Tekst je vrlo sitno pisan, a pog otovo na fotokopiji, kojom sam se služio, čime je tekst još i umanjen i vrlo teško čitljiv. Međutim, sagledavajući cjelokupne vakufe u Bosni iz navedenog popisa, bilo je moguće i tekst ovog vakufa u potpunosti razriješiti.
6. Nije jasno kakav je objekat predstavljao ,,hane-i sa'ati", što bi značilo „kuća za sa'atdžiju". Nije li još i prije podizanja sa'at-kule postojao pored džamije stalni sa'atdžija? Ne zna se, naime, kada je tačno podignuta sa'at-kula. Prvi njen spomen nalazimo kod turs kog geografa Katib Čelebija iz prve polovine XVII stoljeća.
7. Karakterističan je nekadašnji alternativni naziv za rijeku Moščanicu, tj. potok Turi ja. Istina, u izvoru nema dijakritičkih tačaka pa se može čitati i Turina.
Zemin kuće, u okviru medrese - godišnja zakupnina 45;
Kuće u blizini medrese spomenutog rahmetlije; s vanjske strane
2 kuće na sprat i 1 štala; 1 kuća unutar - godišnja zakupnina za obad vije (objekti s vana i iznutra) 360;
Kuće u blizini hanikaha; s vanjske strane: 3 kuće na sprat i 1 štala; un utar: 3 kuće i 1 banja - godišnja zakupnina 1.440;
Dućani na trgu pekara, oko navedene džamije - 92 dućana; uistinu (prvobitno) dućana 61 i povećanje 31 dućan - godišnja zakupnina 12.278;
Čair u selu Hreša, pripada Sarajevu - godišnje 100;
Dućani sa mutabdžijskim radionicama, na Tabačkom trgu, radionica 1
- godišnja zakupnina 2.172;
Dućani sa mutabdžijskim radionicama, u blizini Durakova mesdžida
- dućana 6, radionica 1; poznati su pod nazivom dućani Mumdžića - godišnja zakupnina 1.196;
Radionice su pribrojene dućanima, a njihova zakupnina iskazana je u zakupnini dućana;
4 dućana na trgu kazandžija; poznati su kao dućani Ilhan Sinana - godišnja zakupnina 1.092;
Dućani u blizini Čirakdžijinog mesdžida, poznati kao Čališovi dućani, dućana 1,5 - godišnja zakupnina 216;
10 dućana u blizini imareta, poznati kao Hadži-Memijini dućani - godišnja zakupnina 1.416;
15 dućana u blizini rijeke Mošćanice, drugačije nazivana potok Turija, i to: 13 dućana u upotrebi i 2 porušena dućana - godišnja zakupnina 1.452;
Svega: 188.754 8
U nahiji Tešanj, sanždak Bosna, sela zvana „čifluk Kuzmadina“:- Selo Planje, pripada spomenutoj, prihod, izuzimajući porez filuriju9 -
4.795;
8. Prema stavkama kako su ovdje navedene, odnosno kako su se mogle pročitati, zbir iznosi 186.344, tj. razlika je 2.410. Međutim, mjerodavan je, svakako, zbir istaknut u dokumentu (188.754). I drugi zbirovi ne štimaju za manje razlike.
9. Kod popisa seoskih naselja svugdje se ponavlja ova konstatacija: izuzimajući porez filuriju. To znači d a je vakufu pripadao samo porez koji je pripadao spahiji, a ne i filurija koji je pripadao državi. Filuriju su davali samo vlasi stočari, a zamijenjivao im je harač. Međutim, ovo stočarsko stanovništvo u nahijama Tešnju i Jajcu, očito, bili su djelomično prešli na zemljoradnju, pa su vakufu davali poreze (ušrove) od zemljoradnje, a državi filu riju, tj. polovičnu zbog zemljoradnje.
Mahala Mrkotić, od sela Planje, prihod, izuzimajući porez filuriju - 3.966;
Selo Gornja Modriča, drugim imenom Kalošević, pripada spomenutoj, prihod, izuzimajući porez filuriju - 5.513;
Mahala Kruščica, od spomenutog sela Gornja Modriča, prihod, izuzi majući porez filuriju - 3.396;
Mahala Dolnja Radnja, od spomenutog sela Gornja Modriča, prihod, izuzimajući porez filuriju - 2.043;
Mahala Gornja Radnja, od sela Gornja Modriča, prihod, izuzimajući porez filuriju - 3.207;
Mahala Cerovica, od sela Gornja Modriča, prihod, izuzimajući porez filuriju - 1.928;
Selo Dolnja Modriča, drugim imenom Ukrinica, pripada spomenutoj, prihod, izuzimajući porez filuriju - 2.399;
Mahala Hrastuša,10 od sela Dolnja Modriča, prihod, izuzimajući porez filuriju - 1.871;
Mahala Osivica, od sela Dolnja Modriča, prihod, izuzimajući porez filuriju - 1.556;
Selo Omanjska, pripada Težnju, prihod, izuzimajući porez filuriju - 4.534;
Mahala Nakljevići, od sela Omanjska, prihod, izuzimajući porez filuri ju - 2.983;
Mahala Lipnica, od sela Omanjska, prihod, izuzimajui porez filuriju - 4.795;
Mahala Vranjak, od sela Omanjska, prihod, izuzimajući porez filuriju
-970;
Selo Ćeslica, drugim imenom Pojezna,11 prihod, izuzimajući porez fil uriju - 4.845;
Mahala Dedelovci,12 od spomenutog sela Ćeslica, prihod, izuzimajući porez filuriju - 3.448;
Mahala Brestovo, od spomenutog sela Ćesica, prihod, izuzimajući po rez filuriju - 2.222;
10. Ovdje: Hrastuča, a u popisu nahije: Hrastuša.
11. Napisano kao Jezane, a treba Pojezna, kako je zabilježeno u analitičkom popisu na selja. Danas poznato selo Pojazna.
Imena i drugih naselja su ovdje često loše i defektno napisana. Za utvrđivanje pravilnog čitanja poslužio nam je popis sela tešanjske i jajačke nahije sadržan u istom ovom popisu bosanskog sandžaka (Tešanj, folio 275-281; Jajce, fo 318-323).
12. Ovdje: Dedelofče (Dedelovac), vjerovatno današnje selo Dragolovci, južno od Po- jezne.
Prihod od zaostavština osoba koje umru bez nasljednika, od imovine duže vremena odsutnih i nestalih lica, od naknada vlasnika za izdržavanje pronađene odbjelge stoke i od plaćanja vlasnika za izdržavanje uhvaćenih odbjeglih robova u područjima spomenutog vakufa - godišnje 200;
Mahala Dolnja i Gornja Ostružnja, prihod, izuzimajući porez filuriju -
1.686;
Mahala Hlib, od sela Dolnja Modriča, prihod, izuzimajući porez filuri ju - 985;
Svega: 57.453
U nahiji Jajce, sanžadk Bosna - sela poznata pod imenom čifluk Dno Luka:
Selo Divičani,13 pripada Jajcu, prihod, izuzimajući porez filuriju - 1.76;
Mahala Radoljani,14 od spomenutog sela Divičani, prihod, izuzimajući porez filuriju - 567;
Mahala Podlipci, od spomenutog sela Divičani, prihod, izuzimajući porez filuriju - 1.368;
Selo Lupnica, od spomenutog sela Divičani, prihod, izuzimajući porez filuriju - 3.406;
Mahala Čačva, drugim imenom Gornji Duzi15 od sela Divičani, pri hod, izuzimajući porez filuriju - 1.560;
Selo Gornja Šibenica, pripada spomenutoj, prihod, izuzimajući porez filuriju - 1.678;
Mahala Bistrica, od sela Gornja Šibenica, prihod, izuzimajući porez filuriju - 1.574;
Mahala Vukići, od sela Gornja Šibenica, pripada spomenutoj, prihod, izuzimajući porez filuriju - 1.107;
Mahala Kuprez,16 od sela Gornja Šibenica, pripada spomenutoj, pri hod, izuzimajući porez filuriju - 1.287;
Mahala Smionica, od sela Gornja Šibenica,17 prihod, izuzimajući po rez filuriju - 342;
13. Ovdje: Divičac (pet puta), a u istom defteru, ranije: Divičani (fo 318). Današnje is- toimeno selo Divičani.
14. Ovdje: Radolja (defektno), treba Radoljani. Današnje istoimeno selo
15. Ovdje: Gornji Drusaj, međutim u popisu nabije jasno: Gornji Duzi (fo 319).
16. Ovdje: Kuprez, kao i kod popisa nahije. Današnje selo Kuprešani.
17. Ovdje: ispušteno Šibenica.
Selo Dolnja Šibenica, drugim imenom Crvena Stijena (Kizil kaya),18 pripada spomenutoj, prihod, izuzimajući porez filuriju - 2.163;
Selo Kruščica, od sela Dolnja Šibenica, prihod, izuzimajući porez filu riju- 1.014;
Mahala Bučići, od sela Dolnja Šibenica, prihod, izuzimajući porez fil uriju -1.418;
Mahala Prud, od sela Dolnja Šibenica, pripada spomenutoj, prihod, izuzimajući porez filuriju - 1.294;
Selo Lučina, pripada Jajcu, prihod, izuzimajući porez filuriju -1.168; Mahala Podmilač, od spomenutog sela Lučina, prihod, izuzimajući po
rez filuriju - 1.008;
Selo Bliznica Gora, pripada spomenutoj, prihod, izuzimajući porez fil uriju - 1.000;
Prihod od zaostavština osoba koje umru bez nasljednika, od imovine duže vremena odsutnih i nestalih lica, od naknada vlasnika za izdržavanje pronađene odbjelge stoke i od plaćanja vlasnika za izdržavanje uhvaćenih odjbelih robova, u područjima spomenutog vakufa, godišnje 200;
Svega: 25.338
Husrev-begov vakuf: mulk-čifluk, zvani Koždol, koji se nalazi između tvrđava: Kličevca i Ostrovice; mezrc na baštini Dobrotića, koje su do sada bile izvan popisa, i to: Krčevica, Dom, sa baštinom Stranjačina i mezra Bačići; polovina mlina Bogovića, koji se nalazi na rijeci Zrmanji, iznad tvrđave Ostrovice19 dok se druga polovina mlina nalazi u Podgozđu, a sve te nepopisane mezre i mlinovi bili su izdvojeni iz čifluka vojvode Damja- na; mezara Mala Vas i mezra Lišani, koja je izdvojena iz čifluka zvanog Knezov Dol; mezra Podgrađe, izdvojena iz čitluka vojvode Kasima.
Svi ti posjedi su povezani i ograničeni linijom koja ide pokraj porušenog kaštela Korlatovića, te planinskim kosama do Skradina, gdje se završava, zatim ide preko mosta, zvanog Kameni most, te jednim kara vanskim otlakom, pa čairama, vinogradima, baščama i drugim pripada jućim područjima.
Na osnovu carske mulk-name i sinor-name, koje taj vakuf posjeduje, vakuf je oslobođen od davanja ušrova od žitarica, a porezi nastanjenog ra- jinskog s t a novništva na tom području prema državi daju se državi, dok su
18. Ovdje je alternativni naziv sela napisan na turskom: Kizil Kaya, što znači Crvena stijena.
19. Ovdje pogrešno: Obrovac. Treba Ostrovica.
ušrovi od žita i drugi prihodi zadržani za taj vakuf - kako je to evidentira no i u starom defteru.
Prihod: 52.867 - prema starom stanju: 40.367. 20 Prihodi u Paša sandžaku: 12.711;
Prihodi u sandžaku Požega: 10.632;
Sveukupno: 347.455. Od toga su izdaci:
Za plate sandžakbegu i kadiji kao nazirima, muderrisu, mutevelliji, ha-
tibu, imamu, učačima džuzova i drugim službenicima zaposlenim u ima- retu, džamiji, medresi, hanikahu, mektebu i turbetu spomenutog rahmet- lije - godišnje 140.220
Troškovi za ostavu, kuhinju, skladište (ambar), za izdavanje fermana i troškovi raznih prevoza u vezi spomenutog imareta - godišnje 138.658.
Svega: 278.878
SUMMARY
DOCUMENTS ON THE FIRST O F F IC IA L INVENTORY O F THE GHAZI HUSREF-BEY'S WAQF FROM 1604
The first official inventory of Ghazi Husre -Bey's waqf is contained in the detailed inventory of the Bosnian Sanjak of 1604, its original kept in Ankara-Tapu ve kadastro No 479, folia 347, on two pages. The financial situation of this wealthiest and most important in Bosnia is present- ed in such a way that income is given in an annalytical manner, by item, and expenditure is presented in total. Only the buildings are listed, and the personnel and their saLaries are not mentioned analytically. Total in come amouts to 347.455 akchas, and expcnditure to 278.878 a k c h a s the positive difference thus amounting to 66.577 akchas. The highest revc- nues were realised respectively in Sarajevo, Tešanj, Ostrovica and Jajce, and the lowest in the Pasha-Sanjak. The highest ecpenditure was that of th e lmaret 138.658 akchas, and all other expenditure amounted to 140.220 akchas.
20. Nije jasno šta se htjelo s ovim: povećanje 40.367, što nije uključeno u zbir. Najv- jerovatnije toliko je ranije iznosio prihod od ovog čifluka.
