Uloga i značaj Gazi Husrev-bega i njegova vakufa
Sažetak
Autor naglašava da je neophodno razlikovati ličnost Gazi Husrev-bega kao najvećeg dobrotvora i edukatora Bosanskih muslimana s jedne strane i kao osvajača sa druge strane. Smatra se da je ličnost Gazi Husrev-bega podređena njegovoj veličini kao najveći osnivač i pokretač mnogih institucija, kulturnog, ljudskog i ekonomskog značaja. Ličnost Gazi Husrev-bega kao osvajača i vojnika je nešto privremeno, ali ono što ga čini besmrtnim je činjenica da je inspirirao gradnju u Sarajevu u turskom periodu i bio drugi graditelj i inaugurator nove ere u kulturnom i ekonomskom život bosanskih muslimana.
Analizirajući narodne pesme i tradicije o Gazi Husrev-begu sačuvani do današnjeg dana, autor zaključuje da široka masa bosanskih muslimana pamti Gazi Husrev-bega ne zbog njegovih osvajanja, već isključivo kao dobrotvora i zbog njegovih velikih humanitarnih fondacija. Međutim, u historiografiji hrišćanskih pisaca, izuzev dr. Ćira Truhelke, Gazi Husrev-beg je uglavnom predstavljen kao osvajač, a takođe je optužen za širenej Islma silom. Odbijajući te tvrdnje i govoreći o Gazi Husrev-begovom odnosu prema hrišćanima, autor navodi na prvom mjestu njegovog savremenika Benedikt Kuripešić, koji je 1530. godine lično posjetio Gazi Husrev-bega. Kuripešić na svojim putovanjima opisuje turski režim kao tiranski, ali ističe vjersku toleranciju.
Muslimanska populacija je u to vrijeme bila u većini u dijelovima Bosne osvojenim prije vremena Gazi Husrev-bega, a Kuripešić nigdje ne kaže da je ta masovna islamizacija došla silom. Kao dokaz Gazi Husrev-begove tolerancije, autor navodi "Bujruladiju" od Gazi Husrev bega kojom se katolički sveštenici u Fojnici ne smiju ometati u pastirizaciji svojih naroda. Prema pismenoj tradiciji u Sarajevu, izgrađena je stara pravoslavna crkva u XVIII vijeku u Husrev-begovom periodu. U ovom periodu radili su se i štamparski radovi u Goraždu koji su osnovali dva pravoslavna sveštenika braće Đurađ i jeromona Teodora Ljubovića. Autor ističe da među Bošnjačkim muslimanima, posebno u Sarajevu, postoji pravi kult Gazi Husrev-bega.
Njegov vakuf tretiran je u određenim aspektima kao Centralni vakuf Bosne i Hercegovine. Prema riječima autora Gazi Husrev-beg ili njegov vakuf, osnovano je 31 ustanovu ne samo u Sarajevu, već i širom Bosne. Jedna od ovih institucija, Begova džamija je religijskog karaktera, 6 obrazovnih institucija , 3 humanitarne, 12 ekonomskih te 9 komunalnih.
